Op woensdag 21 november 2018 vinden gemeenteraadsverkiezingen plaats. Dit vanwege de herindeling tot 12 nieuwe gemeenten per 1 januari aanstaande, waarvoor ook democratisch gekozen raden dienen te worden aangesteld. De bij de herindeling betrokken gemeenten hebben de gemeenteraadsverkiezingen van maart 2018 overgeslagen. Maar hoe zit het eigenlijk met deze tussentijdse verkiezingen?
Van 380 naar 355 gemeenten per 1 januari 2019
Per 1 januari 2019 ontstaan de (nieuwe) gemeenten Groningen, Hoeksche Waard, Het Hogeland, Westerkwartier, Noardeast-Fryslân, Haarlemmermeer, West Betuwe, Molenlanden, Noordwijk, Altena, Beekdaelen en Vijfheerenlanden. In totaal zijn 37 gemeenten betrokken bij de herindelingen. Vanaf dat moment zijn er in Nederland nog 355 gemeenten, ten opzichte van 380 gemeenten anno 2018.
Het instellen van een nieuwe gemeente vraagt ook om een nieuwe gemeenteraad. Hiervoor zijn tussentijdse raadsverkiezingen nodig, de zogenaamde ‘herindelingsverkiezingen’. Een herindeling gaat altijd in op 1 januari. De verkiezingen worden daarom in het najaar voorafgaand aan de datum van herindeling gehouden. In uitzonderlijke gevallen kan, in overleg met het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, hiervan worden afgeweken.
Wie zijn er kiesgerechtigd?Inwoners van de fusiegemeenten die voldoen aan de vereisten die gelden voor kiesgerechtigheid bij reguliere gemeenteraadsverkiezingen, zijn kiesgerechtigd bij de herindelingsverkiezingen. Zij kunnen in hun eigen gemeente stemmen of in een van de gemeenten waarmee gefuseerd wordt. |
Verkiezingsdatum volgend uit de wet
De Wet Algemene regels herindeling (Wet arhi) bepaalt dat herindelingsverkiezingen plaatsvinden op een woensdag tussen 18 en 24 november, voorafgaand aan het jaar van herindeling. Deze datum is gekoppeld aan de kandidaatstelling, die moet plaatsvinden op een maandag 44 dagen voorafgaand aan de verkiezingen. Hiervan kan bij zwaarwegende reden van worden afgeweken. De stemming en alle voorbereidingen (verspreiden van stempassen en kieslijsten, inrichten en bemensing van stembureaus enz) verlopen net zoals bij de reguliere gemeenteraadsverkiezingen. De naar inwoneraantal grootste gemeente, die bij de herindeling betrokken is, is verantwoordelijk voor de voorbereidingen van de verkiezing.
Een kortere of langere raadsperiode?Afhankelijk van de herindelingsdatum is de raadsperiode juist langer of korter dan de gebruikelijke 4 jaar. De eerstvolgende reguliere gemeenteraadsverkiezingen vinden in maart 2022 plaats. Voor de raad van de nieuwe herindelingsgemeenten geldt dus dat zij te maken hebben met een raadsperiode van 3 jaar en 3 maanden. De raden van de gemeenten die per 1 januari 2017 zijn heringedeeld, hebben een raadsperiode van 5 jaar en 3 maanden. Zij hebben namelijk de gemeenteraadsverkiezingen van 2018 overgeslagen. De reguliere gemeenteraadsverkiezingen blijven achterwege indien gemeenten binnen 3 jaar voor de datum van deze verkiezingen zijn heringedeeld (Wet arhi, artikel 56e). |
Op de herindelingsdatum is er in de meeste gevallen nog geen ‘vaste’ burgemeester voor de nieuwe gemeente. Na de verkiezingen starten de nieuwe raadsleden met het opstellen van een profiel en met de werving en selectie van een nieuwe burgemeester. Dit totale proces neemt ongeveer een half jaar in beslag en is gelijk aan een reguliere selectie- en benoemingsprocedure van een burgemeester.
Om op de herindelingsdatum toch een burgemeester te hebben, benoemt de commissaris van de Koning een waarnemend burgemeester voor de periode tot aan de benoeming van een ‘definitieve’ burgemeester. Vaak treedt de commissaris vlak na de verkiezingen in gesprek met de leiders van de nieuwe raad over hun voorkeuren. De functie van waarnemend burgemeester kan worden ingevuld door een burgemeester van de op te heffen gemeenten of door iemand ‘van buiten’. Dit geldt overigens ook voor de functie van definitieve burgemeester.
Eerste raadsvergadering op eerste werkdag na 1 januari
De eerste raadsvergadering vindt plaats op de eerste werkdag na de herindelingsdatum Voor 2019 betekent dit dat de eerste raadsvergadering op 2 januari plaatsvindt. Deze wordt gebruikt voor het beëdigen van nieuwe raadsleden en (indien bekend) het benoemen van wethouders. Meestal worden er twee raadsvergaderingen kort na elkaar georganiseerd, waarbij de eerste als ceremoniële start geldt en de tweede wordt benut voor belangrijke inhoudelijke besluiten.
Wanneer treden de zittende raadsleden af?Na de bekendmaking van de verkiezingsuitslag, treden de raadsleden van de oude gemeenten af, en wel met ingang van de dag voorafgaande aan de datum van de herindeling. Officieel is dat op 31 december, klokslag 24.00 uur. De eerste vergadering van de nieuwe gemeenteraad is op de eerste werkdag volgend op de datum van de herindeling. In deze vergadering worden ook de wethouders benoemd. |
Bronnen: Wet algemene regels herindeling, Handboek gemeentelijke herindeling & Kiesraad.nl
Geplaatst door: SVDL
Lees ook
Over Herindeling.nl
Herindeling.nl is hét expertisecentrum voor politici, bestuurders, gemeentesecretarissen, directeuren, managers en medewerkers betrokken bij een herindeling of geïnteresseerd in het hoe, wat en waarom van herindeling.
Wij helpen u graag
SeinstravandeLaar, organisatieadviseurs voor de publieke sector, is initiatiefnemer van Herindeling.nl. Met kennis van en ervaring met herindeling helpen wij u graag bij de volgende stap in uw proces.
