Adviesbureau B&A kreeg vorig jaar van de provincie Noord-Brabant de opdracht om een studie uit te voeren naar de bestuurskracht van de gemeente Haaren. Het onderzoek vond plaats in het licht van een discussie over het al dan niet opsplitsen van de kleine gemeente. Inmiddels hebben de inwoners van Haaren voor opsplitsing gekozen en is deze wens ook overgenomen door de gemeente. 

Herindelingen van onderop

Het aantal gemeenten waarin Nederland is onderverdeeld neemt al jaren gestaag af. Waar er rond 1900 nog meer dan 1.100 gemeenten waren, zijn dat er vandaag de dag nog slechts 380, alweer acht minder dan een jaar geleden. De Nederlandse regering geeft er de voorkeur aan dat gemeentelijke herindelingen van onderop tot stand komen. In zo’n geval neemt een gemeente zelf het initiatief tot een herindeling. In bepaalde bijzondere gevallen is het echter de provincie die de eerste stap zet.

Bestuurskrachtonderzoek

Iets dergelijks gebeurde vorig jaar rond de Noord-Brabantse gemeente Haaren. Omdat er twijfels bestonden omtrent de bestuurskracht van de gemeente, schakelde de provincie en adviesbureau in. Het was de bedoeling dat het onderzoek helderheid zou geven ten aanzien van de vraag of gemeente Haaren voldoende in staat is om de huidige en toekomstige opgaven aan te kunnen.

Om hier duidelijkheid over te verkrijgen, werden verschillende onderzoeksmethoden ingezet. Ten eerste vond er een feitenonderzoek plaats, waarbij gebruik werd gemaakt van een documentenanalyse en interviews. Verder vonden er diverse gesprekssessies plaats. Zo waren er sessies waarin werd gesproken met inwoners van Haaren en vonden er zogenaamde spiegelsessies plaats met het college van B&W, het ambtelijk management en de gemeenteraad. In de verschillende stappen werd onder meer gekeken naar financiële weerbaarheid, het samenspel tussen college, raad en ambtelijke organisatie en de eigen identiteit op cultureel, sociaal, geografisch en economisch terrein.

Lokaal versus regionaal

Uit het rapport komt naar voren dat de gemeente Haaren goed presteert op het gebied van de eenvoudigere beleidstaken die worden gekenmerkt door “harde inhoudelijke en financiële kaders”. Het gaat dan om zaken als de financiën, het wegenonderhoud en de dienstverlening aan inwoners, waarover inwoners en ondernemers overwegend tevreden over zijn. Op dit punt wordt de bestuurskracht van de gemeente Haaren dan ook als voldoende beoordeeld.

Omdat Haaren slechts een kleine gemeente is – er wonen zo’n 14.000 mensen – is men echter niet in staat alles zelf te doen. Op dit gebied is Haaren volgens de onderzoekers kwetsbaarder, aangezien het bij deze thema’s waarop met andere partijen moet worden samengewerkt meer complexe dossiers betreft: “De visies liggen op een hoog abstractieniveau, het beleidskader is weinig concreet evenals de doelstellingen. Dat bemoeilijkt het door het college proactief monitoren en verantwoorden. Er is dan ook herhaaldelijke kritiek in de raad en deze spreekt de behoefte uit aan betere sturings- en verantwoordingsinformatie waarna het college met informatie over de brug komt”, aldus de onderzoekers.

In gesprekssessies geven ondernemers en maatschappelijke organisaties bovendien aan dat ze een visie missen bij het gemeentebestuur. Ze stellen dat er te weinig duidelijkheid is over wat men over een aantal jaren wil hebben bereikt en signaleren bij de gemeente onvoldoende vermogen om “proactief op externe ontwikkelingen te reageren”. Ze denken hierbij aan thema’s als zorg, duurzaamheid, toerisme en agrarisch beleid.

De onderzoekers merken op dat de mate waarin een gemeente goed in staat is tot regionale samenwerking veel invloed heeft op de “mate van gerealiseerde bestuurskracht”. “Veel uitdagingen van gemeenten – klein en groot – liggen immers op regionaal niveau en vergen daarom een regionale aanpak.” Terwijl wordt aangegeven dat de gemeente er wel in slaagt om op onderdelen de eigen doelen en uitgangspunten te realiseren, wordt ook gesteld dat Haaren bij regionale opgaven steeds vaker handelt vanuit een “wij-zij verhouding” in plaats van als een “loyale teamspeler”.

Afnemend draagvlak

De onderzoekers stellen in dit verband dat Haaren niet voldoende in staat is een voortrekkersrol te spelen binnen regionale samenwerkingsverbanden: “Het vermogen om op dit moment en naar verwachting in de toekomst consensus te bereiken met bestuurlijke regiopartners over regionale vraagstukken is zwak ontwikkeld.” Terwijl ze opmerken dat dit mede een gevolg is van de in de herindelingsdiscussie vertroebelde bestuurlijke verhoudingen, trekken ze wel de conclusie dat de door Haaren gehanteerde bestuursstijl constructief overleg belemmert: “Het draagvlak in de regio voor samenwerking, ook daar waar in de uitvoering afspraken zijn gemaakt, kalft in rap tempo af. Dat is zorgelijk.”

Het zal dan ook niet als een verrassing komen dat de bestuurskracht om toekomstige en regionale opgaven uit te voeren als onvoldoende wordt beoordeeld. Dit gebrek aan bestuurskracht heeft logischerwijs negatieve gevolgen: “Juist een kleine gemeente als Haaren die terecht veel zaken in samenwerking met andere gemeenten organiseert om redenen van expertise, kwaliteit en continuïteit, zoals bijvoorbeeld de uitvoering van het sociaal domein door de buurgemeente, maakt zich hiermee onnodig kwetsbaar.”

Burgerpeiling en motie

De resultaten van het onderzoek werden eind september gepubliceerd door de provincie Noord-Brabant, waarna op 4 oktober door de gemeente Haaren een burgerpeiling is gehouden over de kwestie. Daarin werd aan inwoners van de gemeente gevraagd of Haaren in de toekomst zelfstandig moet blijven of juist opgesplitst moet worden. Ook konden mensen aangeven geen voorkeur voor een van beide te hebben. Hierbij heeft een meerderheid van de inwoners van Haaren aangegeven de voorkeur te geven aan opsplitsing.

In november werd het advies van de inwoners van Haaren door de gemeente opgevolgd, toen de raad unaniem een motie aannam waarin werd besloten tot de opsplitsing van Haaren. Eind december werd dit besluit nog eens bekrachtigd, waarbij ook is bepaald dat de opsplitsing per 1 januari 2021 een feit moet zijn.

Bron: consultancy.nl